Time to change gear

Dat was de titel van een artikel dat ik voor dit tijdschrift schreef in 2016.

Ik zag in de advocatuur niet genoeg angst voor de wereld die rond ons veranderde. Een advocaat bestelde zijn maaltijd en kledij online, deed online betalingen, boekte – door een beslissing gebaseerd op online reviews – een reis via booking.com en kocht een wasmachine op zijn smartphone die nog de volgende ochtend werd geleverd op het ogenblik dat hem het beste uit kwam. Intussen stuurde dezelfde advocaat nog een paar faxen rond, ging zijn besluiten fysiek neerleggen op de griffie en printte zijn stukkenbundel af voor de zitting van de volgende ochtend. Er bestond dan ook een grote spreidstand tussen hoe een advocaat op persoonlijk vlak en op professioneel vlak leefde. Daarbij stelde ik vast dat er in het denkpatroon van de advocaat door de jaren heen weinig was gewijzigd. Men leek alle veranderingen te negeren en reageerde vooral reactief, protectionistisch en ook zelfs een tikkeltje arrogant.

We zijn nu zes jaar en een pandemie verder. Geleidelijk aan werd het merkbaar dat de advocatuur begreep dat ze moest moderniseren, waarbij de pandemie als een katalysator functioneerde. De faxmachine werd door vele advocatenkantoren bijna symbolisch bij het vuilnis gezet en de meeste advocaten lijken vandaag alleszins meer open te staan voor verandering.

Ik heb de afgelopen maanden een boek geschreven met als titel “de advocaat, vrij om te ondernemen”. Ik heb in dit boek een analyse gemaakt van de advocatuur vanuit het oogpunt van de cliënt en los van navelstaarderij of grotere maatschappelijke en filosofische invalshoeken. Ik stelde bij deze analyse vast dat de meeste advocaten nog steeds lijden aan een aandoening waardoor ik ook op vandaag nog niet genoeg angst zie. Deze aandoening wordt door de heer Jaap BOSMAN in zijn boek the Death of a Law Firm omschreven als commoditization blindness.

Ik probeer dit te verduidelijken. Met commodity worden in de economische wereld de producten bedoeld die gemakkelijk vervangbaar zijn en waarbij de consument de beslissing maakt op basis van de prijs. De kwaliteit kan verschillen, maar op zich is deze uniform voor alle commodityproducten. In de advocatuur gaat het concreet om diensten die op zich vervangbaar zijn en geen bijzondere expertise van een advocaat vereisen. Het probleem is dat het werk dat commodity is, door advocaten schromelijk wordt onderschat. Advocaten zijn geneigd om hun werk als ‘gespecialiseerd’ of ‘high-end’ te omschrijven waarbij we denken dat enkel wij bekwaam zijn - door onze opleiding en ervaring - om deze dienstverlening uit te voeren. Hierbij overschatten we vaak de complexiteit van ons eigen werk en onderschatten we wat technologie allemaal al mogelijk maakt en in de toekomst nog zal maken.

Mogelijks hebt u al gehoord over de wet van Moore. De wet van Moore werd geformuleerd door Gordon Moore (een van de oprichters van chipfabrikant Intel) in 1964. De wet zegt dat het aantal schakelingen dat op een silicium kan worden aangebracht iedere twee jaar verdubbelt. Met andere woorden, computers worden elke twee jaar dubbel zo sterk, en dit is tot op vandaag zo goed als correct gebleken. Dit is dus zogenaamde exponentiële groei waar de covidspecialisten zo vaak voor waarschuwden als het ging over covid19. De meeste advocaten beseffen wel niet dat wat mogelijk is op technologisch vlak, op dezelfde manier exponentieel groeit. Mogelijks merkte u immers zelf weinig van deze technologische (r)evoluties in uw eigen professioneel leven. U stelt misschien ook vast dat uw cliënten geen vragende partij zijn voor verandering maar zoals Henry FORD het passend formuleerde : “Als ik mijn klanten had gevraagd wat ze wilden, hadden ze gezegd “een sneller paard”. Het is dan ook niet evident voor de meeste advocaten om de toenemende standaardisering van hun werk te zien en al zeker niet de gevaren hiervan.

Sinds november 2022 is er wel een ‘geneesmiddel’ op de markt dat al menige advocaten heeft genezen van hun commoditization blindness, genaamd ChatGPT. Deze chatbot maakte voor het eerst meer duidelijk tot wat artificiële intelligentie in staat kan zijn. De chatbot slaagde er al heel snel in om modelcontracten te produceren maar deed ook meer dan verdienstelijke pogingen om antwoorden te geven op complexere juridische vragen. Op 13 januari slaagde de chatbot zelfs voor een balie-examen in de Verenigde Staten. Het legde wat later ook andere examens af in de rechten en één op drie professoren had niet door dat het ChatGPT was welke de antwoorden had geschreven. Toch wel al indrukwekkend, niet?

Niet geheel verrassend werd door advocaten en juristen, het zit nu éénmaal in onze natuur, onmiddellijk wel gewezen op de gevaren voor onder meer de auteursrechtelijke bescherming, GDPR en het feit dat niet alle antwoorden juridisch correct zijn. Het zijn allen pertinente zaken waar ongetwijfeld rekening mee moet worden gehouden maar al heel snel wordt de kracht of het gevaar van deze tool ook in één beweging ten onrechte geminimaliseerd. ChatGPT kan meer dan gelijk welke technologie die tot op vandaag in de juridische markt bestaat en is nu al in staat een groter gedeelte van het standaardwerk van een advocaat te vervangen. En er bestaat geen enkele twijfel dat de mogelijkheden van dergelijke chatbots nog exponentieel zullen toenemen…

Zoals Bill Gates het wel terecht samenvat: “de invloed van technologie wordt op korte termijn overschat en op lange termijn onderschat”. Advocaten zullen morgen niet worden vervangen door robots maar op langere termijn zal het werk van een advocaat wel grotendeels vervangbaar zijn en zal de advocaat zijn toegevoegde waarde moeten heruitvinden. Op korte termijn zal een advocatenkantoor wel al geen andere keuze meer hebben om zich te richten tot dienstverlening waar een bijzondere specialisatie/expertise is vereist en/of waar het pleitmonopolie ten volle kan worden aangewend. Bij voorkeur zal dit ook meteen werk moeten zijn waar menselijke emoties een belangrijke rol spelen. Elke advocatenkantoor zal hierbij moeten nadenken over zijn business model en belangrijke strategische keuzes moeten maken. Of dit nu gaat om een solist in Ieper dan wel een groot zakenkantoor op de Louisalaan in Brussel.

Het is aldus hoogtijd om een versnelling hoger te schakelen en er niet alleen over na te denken. Advocaten zullen hierbij hun kantoor moeten organiseren zoals een echte onderneming waarbij innovatie wordt omarmd. De beslissingsmakers van ons beroep zullen op hun beurt -hopelijk- tijdig beseffen dat ze innovatie actief moeten steunen en niet alleen met het vingertje mogen zwaaien. De kernwaarden van de advocaat kunnen even pertinent blijven zonder steeds reactief en protectionistisch op alles te reageren. Het is voor de advocatuur nodig om een strategie op lange termijn te ontwikkelen die blijk geeft van een open blik waarbij het beroep een toekomst kan hebben zonder hierbij haar kernwaarden te verliezen. Blijven stilstaan in deze tijden is achteruitgaan en daar wacht mogelijks een afgrond.

Het is mijn oprechte overtuiging dat het evenwel nog niet te laat is om actie te ondernemen én er komen voor de ondernemende advocaat vermoedelijk ook meer opportuniteiten dan ooit. Maar ook deze ondernemende advocaten wachten best niet lang meer om actie te ondernemen. One year from here, you ll wish you started today…